Το Τείχος Δυμαίων αποτελεί ίσως τον πλέον εμβληματικό αρχαιολογικό χώρο της Δυτικής Αχαΐας. Όχι μόνο επειδή είναι το μοναδικό παράδειγμα οχυρωμένης μυκηναϊκής ακρόπολης στη Δυτική Ελλάδα αλλά, κυρίως, επειδή στην θέση αυτή υπάρχει τεκμηριωμένη ιστορική συνέχεια για πάνω από 5.500 χρόνια. Η ανθρώπινη παρουσία εδώ ήταν σχεδόν αδιάκοπη από τα μέσα της 4ης χιλιετίας π.Χ. έως την Ενετοκρατία, ενώ συνεχίστηκε σποραδικά μέχρι και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η προϊστορική ακρόπολη βρίσκεται μεταξύ των δύο μεγάλων λιμνοθαλασσών της περιοχής (του Πάππα και του Πρόκοπου). Αναπτύσσεται στην κορυφή του νοτιότερου και πιο χαμηλού από τα βραχώδη υψώματα γνωστά ως Μαύρα Βουνά στα νότια του ακρωτηρίου του Αράξου, κοντά στο ομώνυμο χωριό. Η τοποθεσία προσφέρει απεριόριστη θέα σε όλη την πεδινή έκταση της δυτικής Αχαΐας, τη Δυμαία χώρα, μέχρι τους ορεινούς όγκους του Παναχαϊκού και του Ερύμανθου, καθώς και στην παράλια ζώνη του Πατραϊκού κόλπου και του Ιονίου πελάγους. Η μακραίωνη και εντατική κατοίκηση του Τείχους Δυμαίων οφείλεται εκτός από την στρατηγική του θέση, στην εκμετάλλευση του φυσικού πλούτου της χερσονήσου του Αράξου, και πάνω απ’ όλα τον συνδυασμό του χερσαίου με το θαλάσσιο στοιχείο στο σημείο τομής των οποίων βρίσκεται η θέση.
Οι πρώτες ανασκαφικές έρευνες στο Τείχος Δυμαίων έγιναν στην περίοδο 1962-1967 από τον τότε Έφορο Αρχαιοτήτων της Πάτρας Ευθ. Μαστροκώστα. Τα αποτελέσματα των ανασκαφών αποτελούν ως σήμερα, μισό αιώνα μετά, βασικό σημείο αναφοράς και πηγή πληροφοριών για την ιστορική εξέλιξη της χρήσης του χώρου.
Από το 1998, και πιο εντατικά κατά την περίοδο το 2002-2009, στο πλαίσιο της ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου νέα στοιχεία έχουν έλθει στο φως, τόσο από την ανασκαφική έρευνα, όσο και από τις εργασίες στερέωσης/ ανάταξης στην οχύρωση.
Η οχύρωση
Το κυκλώπειο τείχος οικοδομήθηκε πιθανότατα κατά την Υστεροελλαδική ΙΙΙΒ περίοδο (13ος αι. π.Χ.), θεμελιωμένο πάνω στον ανώμαλο βράχο, του οποίου το ανάγλυφο ακολουθεί. Η δόμησή του έχει γίνει με ακανόνιστους ογκόλιθους από τον γκρίζο ασβεστόλιθο της περιοχής, που διαμορφώνουν μια εσωτερική και μια εξωτερική παρειά. Κατά την πάγια τεχνική της εποχής αυτής δεν χρησιμοποιήθηκε συνδετική ύλη, αλλά μικρότερες πέτρες στα διάκενα για την επίτευξη της σωστής κλίσης και σταθερότητας των δόμων. Το διάκενο μεταξύ των δύο παρειών του τείχους έχει γεμιστεί με πέτρες και χώμα.
Το τείχος προστάτευε τις τρεις πλευρές του λόφου πλην της νότιας, όπου η απόκρημνη πλαγιά προς τη σημερινή λιμνοθάλασσα παρείχε φυσική προστασία. Σύμφωνα με τον Πολύβιο, το αρχικό ύψος του τείχους ήταν 30 πήχεις (13,80 μ.), σήμερα όμως σώζεται σε μέγιστο ύψος 8,40 μ. στη βορειοδυτική γωνία. Η συνολική τειχισμένη έκταση είναι 12 στρέμματα.
Το νοτιοανατολικό σκέλος του τείχους καταστράφηκε στο μεγαλύτερο μέρος του στις αρχές του 20ου αι., καθώς οι κάτοικοι της περιοχής χρησιμοποίησαν το δομικό υλικό του για την παραγωγή ασβέστη στα ασβεστοκάμινα που μπορεί ακόμα να δει κανείς στα ριζά του λόφου, δεξιά του δρόμου προς την Καλόγρια.
Η είσοδος στην τειχισμένη ακρόπολη γινόταν από τρεις πύλες, μία στα ανατολικά, που ήταν η κύρια, μία στο μέσον της βόρειας πλευράς, η λεγόμενη «μέση πύλη» και μία στα δυτικά που όμως έχει καταστραφεί.
